ΣΟΦΟΚΛΕΟΥΣ, « ΑΝΤΙΓΟΝΗ»
Β΄ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ, ΣΤΙΧΟΙ:
441-472
Η Αντιγόνη έχει σκυμμένο το κεφάλι της και ο
Κρέοντας δεν μπορεί να αντικρίσει τα μάτια της. Η ηρωίδα κρατά το κεφάλι της σκυμμένο προς το έδαφος όχι βέβαια από
φόβο, αλλά από
αγανάκτηση και περιφρόνηση προς τον τύραννο που δε
σέβεται το θεϊκό νόμο. Παραμένει βυθισμένη στις σκέψεις της και σιωπηλή με καρφωμένα τα
μάτια στο έδαφος. Είναι γνωστό ότι η σιωπή στο θέατρο είναι στοιχείο δραματικό που έχει σκοπό να διεγείρει την προσοχή του θεατή. Με την αναδίπλωση: σε- σε
ο Κρέοντας θέλει να αποσπάσει την προσοχή της Αντιγόνης.
Η ηρωίδα με αταραξία και νηφαλιότητα ομολογεί την πράξη της, κάτι που επιβεβαιώνει το θαρραλέο χαρακτήρα της. Όπως ήταν διπλή η ερώτηση του Κρέοντα, έτσι και η απάντηση της Αντιγόνης είναι διπλή, προκειμένου να βεβαιωθεί η
πράξη της ηρωίδας και να αποκλειστεί κάθε παρεξήγηση.
Με την ομολογία της ο βασιλιάς απαλλάσσει από κάθε κατηγορία το φύλακα, ο οποίος αποχωρεί από
τη σκηνή, εφόσον όπως αποδείχθηκε δε φέρει καμία ευθύνη για την ταφή του νεκρού. Φεύγει από την αριστερή πάροδο, για να
υποδυθεί το πρόσωπο της Ισμήνης.
Στη συνέχεια ο Κρέοντας με
το σχήμα εκ παραλλήλου ( πες μου όχι με
πολλά λόγια, αλλά σύντομα), τη ρωτά αν γνώριζε τα κηρύγματα του, δείχνοντας τον αυταρχικό του χαρακτήρα. Ο βασιλιάς με τις ερωτήσεις του θέλει να
βεβαιωθεί, αν πράγματι η Αντιγόνη είναι εκείνη που
έθαψε το νεκρό και αν γνώριζε τις συνέπειες από την παράβαση της σχετικής απαγορευτικής εντολής του. Ανακρίνει κατά κάποιον τρόπο την ηρωίδα. Αν αποδεικνυόταν ότι η κόρη αγνοούσε τη διαταγή του, τότε ασφαλώς θα μετριαζόταν η ποινή του. Από το σημείο αυτό κυριαρχεί στη σκηνή η σύγκρουση των δύο
πρωταγωνιστών του δράματος, που καθένας τους εκπροσωπεί κι ένα διαφορετικό κόσμο.
Η Αντιγόνη ευθαρσώς απαντά ότι γνώριζε τις εντολές του και δικαιολογεί την πράξη της, λέγοντας ότι η διαταγή αυτή δεν προερχόταν από το Δία και τη
Δίκη, αλλά από
έναν άνθρωπο. Η
απάντηση αυτή ήταν πραγματικός καταπέλτης κατά του τυράννου, τον οποίο στην πραγματικότητα κατηγορεί ότι παραβαίνει τους ηθικούς και άγραφους νόμους. Με την όλη της στάση θέτει το θείο και φυσικό
δίκαιο σε ανώτερη μοίρα από το ανθρώπινο και θετό. Οι ανθρώπινες εντολές δεν είναι δυνατόν να είναι υπέρτερες από
τους άγραφους και απαρασάλευτους νόμους των θεών. Αναπτύσσει υψηλές ηθικές αξίες. Κάνει διάκριση μεταξύ του θείου και του ανθρώπινου δικαίου και εκτοξεύει δριμείες κατηγορίες κατά του τυράννου, που περιφρονεί τον ηθικό νόμο. Οι θεατές αισθάνονται θαυμασμό για την υπερήφανη στάση της ηρωίδας, διαβλέπουν όμως την επερχόμενη σύγκρουση και αγωνιούν πολύ για την τύχη της.
Η ηρωίδα δικαιολογεί τη συμπεριφορά της και ταυτόχρονα χλευάζει έμμεσα τη βασιλική απαγόρευση. Εκφράζει την ηθική του κοινού αίματος, της συγγένειας, της οικογένειας, ενώ ο Κρέοντας είναι υπέρμαχος της πόλης- κράτος που
είναι σύνθεση γενών. Η
Δίκη ήταν κόρη του Δία και της Θέμιδας. Εδώ είναι
το προσωποποιημένο δίκαιο που κατοικεί με
τους θεούς του κάτω κόσμου. Η Αντιγόνη υπερασπίζεται τα
δικαιώματα των θεών του Άδη, τα οποία παραβιάζει η απαγόρευση της ταφής του νεκρού από τον Κρέοντα. Ο Δίας και η Δίκη επιβλέπουν την τήρηση της ηθικής τάξης στον κόσμο και με
τους νόμους τους απαιτούν την απόδοση των καθιερωμένων τιμών στους νεκρούς.
Πρόκειται για τους άγραφους νόμους της ταφής, τους οποίους υπερασπίζεται η
ηρωίδα. Οι άγραφοι νόμοι δε μεταβάλλονται, ισχύουν αιώνια, ενώ οι γραπτοί νόμοι αλλάζουν συχνά. Ο αγώνας της Αντιγόνης έχει περιεχόμενο την προάσπιση του θείου δικαίου και των ηθικών αξιών. Είναι μια θέση του Σοφοκλή που έχει προετοιμαστεί από τον Αίαντα. Η
Αντιγόνη δεν ήθελε από το φόβο των ποινών να
μην προσφέρει στο πτώμα του αδελφού της τις καθιερωμένες νεκρικές τιμές.
Στο δίλημμα, που της παρουσιάστηκε προτίμησε να τιμωρηθεί από τον Κρέοντα και όχι από τους θεούς, αφού η επίγεια ζωή είναι πρόσκαιρη, ενώ η ζωή στον Άδη είναι αιώνια. Με τόλμη και θάρρος πήρε τη σταθερή απόφαση να θάψει τον αδελφό της και να του προσφέρει τις καθιερωμένες νεκρικές τιμές. Η πράξη της είναι συνειδητή και είναι αποτέλεσμα ελεύθερης επιλογής. Είναι γνωστό ότι οι Αθηναίοι, κατά τον Περικλή, τολμούσαν να υπολογίζουν με ακρίβεια τις συνέπειες των όσων επιχειρούσαν. Δεν τη νοιάζει, αν πεθάνει νωρίτερα από τον ορισμένο από τη μοίρα χρόνο της ζωής της. Ο θάνατος είναι η
κοινή μοίρα όλων των θνητών.
Διατυπώνει την άποψη ότι η ζωή του ανθρώπου δεν έχει σημασία και αξία, όταν τον περιβάλλουν πολλές συμφορές και δυστυχίες. Αυτό ,βέβαια έρχεται σε αντίθεση με τη γνωστή λαϊκή ρήση: « και με
τα χίλια βάσανα πάλι γλυκιά η ζωή είναι». Με την ταφή του Πολυνείκη εκδήλωσε την αγάπη της, αλλά και το ηθικό χρέος προς τον αδελφό της ως η πιο στενή συγγενής του. Με ειρωνικό τρόπο στο τέλος ( μωρα-μωρίαν- μώρω) επιστρέφει στον Κρέοντα την ίδια κατηγορία, την οποία ο βασιλιάς εκστόμισε προηγουμένως εναντίον της.
ΗΘΟΓΡΑΦΗΣΗ ΑΝΤΙΓΟΝΗΣ- ΚΡΕΟΝΤΑ
Η ΔΙΔΑΣΚΟΥΣΑ
ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΑΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΑ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου