ΣΟΦΟΚΛΕΟΥΣ, ΑΝΤΙΓΟΝΗ
Β΄ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ, ΣΤΙΧΟΙ:
473-496
Κατά τον Κρέοντα, η Αντιγόνη παρουσιάζεται υπερβολικά σκληρή, πράγμα που δεν αρμόζει σε μια γυναίκα. Αποκρίνεται στο χορό και όχι στην Αντιγόνη, την οποία περιφρονεί, έπειτα από τα σκληρά της λόγια και δεν την κρίνει άξια απάντησης. Τυπικά, λοιπόν απαντά στο χορό όμως πραγματικός αποδέκτης των απειλών του είναι η Αντιγόνη, που η απροκάλυπτη ομολογία της έχει πληγώσει τον ανδρισμό του και έχει εξευτελίσει τη βασιλική του ιδιότητα. Με αποφθεγματικές φράσεις διατυπώνει την άποψη ότι τα σκληρά φρονήματα συχνά
ταπεινώνονται, υπονοώντας ότι η σκληρή και αλαζονική στάση της Αντιγόνης γρήγορα θα έχει για αυτήν δυσάρεστες και ολέθριες συνέπειες.
Τραγική ειρωνεία υπάρχει στα λόγια του, καθώς όσα διατυπώνει για την Αντιγόνη, θα ισχύσουν για τον ίδιο κατά την εξέλιξη του έργου. Οι
παρομοιώσεις μάλιστα και οι
εικόνες που ακολουθούν ζωγραφίζουν και αντανακλούν το χαρακτήρα του τυράννου. Όλα αυτά προμηνύουν τη δική του πτώση και δείχνουν ότι αυτός που θα μετανοήσει στο τέλος για το σκληρό και άκαμπτο χαρακτήρα του είναι ο ίδιος. Παρομοιάζει το σκληρό, αλαζονικό και άκαμπτο
χαρακτήρα της Αντιγόνης με το σκληρό σίδηρο και τα αγριεμένα άλογα. Ο σκληρός σίδηρος, όταν πυρακτωθεί, συντρίβεται και σπάει σε πολλά κομμάτια. Τα ατίθασα και άγρια άλογα τιθασεύονται με μικρό χαλινάρι. Άρα, η αλαζονική και σκληρή στάση της Αντιγόνης σύντομα θα ταπεινωθεί. Η υβριστική συμπεριφορά της ηρωίδας προκαλεί την οργισμένη αντίδραση του τυράννου, που με γνωμικά και ρήσεις γενικού κύρους προεξοφλεί την τύχη της. Οι σκληροί και ισχυρογνώμονες στο τέλος πέφτουν και λυγίζουν. Η σκληρή πραγματικότητα θα ταπεινώσει και θα προσγειώσει την άκαμπτη ηρωίδα. Οι εικόνες και οι
παρομοιώσεις με το σκληρό σίδηρο και τα
άγρια άλογα είναι πολύ χαρακτηριστικές.
Ο τύραννος θεωρεί την κόρη του Οιδίποδα δούλη. Με τη λέξη « δούλος» οι θεατές φέρνουν αυτόματα στη μνήμη τους τη νοοτροπία των τυράννων. Το αντιδημοκρατικό και τυραννικό ήθος του Κρέοντα γίνεται σαφές, όταν τονίζει ότι δεν επιτρέπεται να επαίρεται και να περηφανεύεται εκείνος που είναι δούλος των άλλων, υπονοώντας προφανώς την Αντιγόνη. Η φράση
αυτή δεν υποδηλώνει μόνο το τυραννικό ήθος του Κρέοντα, κάτι που
οι Αθηναίοι μισούσαν, αλλά και την άστοργη περιφρόνηση του για μια βασιλοκόρη συγγενή του. Η
Αντιγόνη, βέβαια δεν μπορεί να θεωρηθεί δούλη. Προφανώς ο τύραννος στον παροξυσμό της οργής του, δεν μπόρεσε να συγκρατηθεί και εξέφρασε αυτό που ενδόμυχα πίστευε για όλους τους άλλους που βρίσκονταν κάτω από τη δική του εξουσία. Κατά τον Κρέοντα η Αντιγόνη διέπραξε « ύβρη», γιατί έβαλε τον εαυτό της πάνω από
τους νόμους του κράτους. Επιπλέον, όχι μόνο δεν έδειξε δείγματα μετάνοιας και μεταμέλειας, αλλά αντίθετα καυχιέται για την πράξη της και χλευάζει τον τύραννο.
« Αύτη», απαξιώνει να την προσφωνήσει με το όνομα της. Την περιφρονεί, γιατί τον προσέβαλε. Η στάση της δείχνει όχι μόνο ισχυρογνωμοσύνη και φανατισμό, αλλά και απείθεια προς τους νόμους του κράτους. Το χειρότερο για τον Κρέοντα είναι ότι τον ειρωνεύεται και τον χλευάζει. Η γυναίκα Αντιγόνη τολμά να χλευάσει τον άνδρα βασιλιά. Ο Κρέοντας πιστεύει πως, αν
δεν τιμωρηθεί η Αντιγόνη παραδειγματικά, τότε η βασιλική του εξουσία θα υποστεί ανεπανόρθωτη μείωση. Φαίνεται πως ο Κρέοντας θέλει να τιμωρήσει την ηρωίδα, για να
αποκαταστήσει την αντρική του τιμή και αξιοπρέπεια.
« Ζηνός ερκείου»: ο Δίας λατρευόταν και ως προστάτης της οικογένειας. Στην αυλή του σπιτιού, μπροστά στο βωμό, ήταν στημένο το άγαλμά του. Με
τη χρησιμοποίηση του ονόματος του θεού Δία, ο Κρέοντας διαπράττει μεγάλη ασέβεια, λέγοντας ότι ούτε ο
προστάτης της οικογένειας Δίας δεν πρόκειται να γλιτώσει την Αντιγόνη. Με τον τρόπο αυτό προοικονομεί την πτώση και τη συντριβή του. Η Αντιγόνη είναι κόρη της αδερφής του τυράννου, της Ιοκάστης. Παρόλο που υπάρχει τόσο στενή συγγένεια μεταξύ τους, ένα αγεφύρωτο χάσμα τους χωρίζει.
Στην αγανάκτηση και την οργή του ο
Κρέοντας θεωρεί ένοχη και την αδελφή της Αντιγόνης, την Ισμήνη. Αυθαίρετα και χωρίς αποδεικτικά στοιχεία την ενοχοποιεί και την καταδικάζει και αυτή σε
θάνατο. Καχύποπτος και ευφάνταστος, όπως όλοι οι τύραννοι, την κατηγορεί ως συνυπεύθυνη της ταφής χωρίς να τηρήσει τις σχετικές ανακριτικές διαδικασίες. Συμπέρανε μάλιστα την ενοχή της Ισμήνης από το γεγονός ότι την είδε μέσα στα ανάκτορα ταραγμένη και ανήσυχη. Χαρακτηριστικό των τυράννων είναι να υποπτεύονται όλα και όλους. Θεωρεί ένοχη και την Ισμήνη, που δε θα γλιτώσει και αυτή την εσχάτη των ποινών. Και οι δύο αδερφές δέχονται τις τρομερές απειλές του τυράννου. Η απειθαρχία και απείθεια τους θα έχει ως αποτέλεσμα τον ολέθριο και ατιμωτικό θάνατο τους. Ο
Κρέοντας πιστεύει πως με
την αυστηρή αυτή ποινή θα ανυψωθεί το τρωθέν βασιλικό του κύρος και θα αποκατασταθεί η τάξη και η πειθαρχία στο κράτος του.
Ο Κρέοντας θεωρεί την Ισμήνη ηθική αυτουργό της ταφής του Πολυνείκη. Είναι φανερή η
καχυποψία του Κρέοντα, αλλά και η τραγική του πλάνη. Η Ισμήνη είναι ταραγμένη, γιατί φοβόταν μήπως συλληφθεί η Αντιγόνη και όχι γιατί η ίδια ήταν συνένοχος στην ταφή. Ο
Κρέοντας βγάζει τα συμπεράσματα του, στηριγμένος σε αυθαίρετες εντυπώσεις και ερμηνείες. Οι δύο ακόλουθοι του σπεύδουν να φέρουν μπροστά του την Ισμήνη. Ο
Κρέοντας δε διστάζει να
εκφραστεί ταπεινωτικά, μειωτικά και προσβλητικά για τις δύο αδερφές, την Αντιγόνη και την Ισμήνη, που ανήκουν στο στενό οικογενειακό του κύκλο. Η Ισμήνη ήταν μέσα στα ανάκτορα, ως κόρη του βασιλιά Οιδίποδα και αδελφή του Ετεοκλή και του Πολυνείκη. Ο Κρέοντας την είδε ταραγμένη και από
την εξωτερική της εμφάνιση συμπέρανε ότι ήταν συνένοχος με την Αντιγόνη στην πράξη της ταφής. Στον παροξυσμό της οργής και του θυμού του ο Κρέοντας την ενοχοποιεί αυθαίρετα και χωρίς τις σχετικές ανακριτικές διαδικασίες, θεωρώντας την ένοχη, γιατί την είδε λέει πριν λίγο να κάνει σαν λυσσασμένη και να μην μπορεί να ελέγξει τα λογικά της. Η
Ισμήνη όμως ανησυχούσε μήπως συλληφθεί η Αντιγόνη και όχι, γιατί η ίδια ήταν συνένοχος με την αδελφή της στην πράξη της ταφής.
Γίνεται υπαινιγμός κατά της πνευματικής κίνησης των σοφιστών που απειλούσε την παραδοσιακή ηθική. Ο μεγαλύτερος από τους σοφιστές Πρωταγόρας διακήρυσσε ότι « μέτρον χρημάτων άνθρωπος». Για αυτούς δεν υπάρχει αντικειμενική αλήθεια, αλλά αληθές είναι αυτό που πιστεύει ο κάθε άνθρωπος.
Με τον τρόπο
αυτό όλες οι αξίες του αρχαίου κόσμου δέχονταν αμφισβήτηση και αυστηρή κριτική.
ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΚΡΕΟΝΤΑ:
Η ΔΙΔΑΣΚΟΥΣΑ
ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΑΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΑ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου