ΣΟΦΟΚΛΕΟΥΣ, ΑΝΤΙΓΟΝΗ
Β΄ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ, ΣΤΙΧΟΙ: 542-560
Ποιων ανθρώπων είναι η πράξη της ταφής το γνωρίζουν
καλά ο Άδης και οι θεοί του κάτω κόσμου. Αυτό υποδηλώνει,
μεταξύ των άλλων ότι η Αντιγόνη
αμφισβητεί την ειλικρίνεια της Ισμήνης. Άκαμπτη και σκληρή, δε συμμερίζεται τη μεταστροφή της αδελφής της. Για την ηρωίδα μία είναι η αλήθεια για την ταφή του Πολυνείκη
και την οποία γνωρίζουν πολύ καλά ο Άδης και όσοι κατοικούν
στον κάτω κόσμο.
Ο τρόπος με τον οποίο μιλά εδώ η Αντιγόνη
είναι δηκτικός
και πληγώνει
την ψυχή της νεαρής
Ισμήνης. Είναι προφανές ότι η Αντιγόνη
φοβάται μήπως δεν την πιστέψει ο Κρέοντας και επικαλείται
για αυτό τη μαρτυρία
του Πλούτωνα
και των άλλων θεοτήτων
του κάτω κόσμου. Επιμένει στην αποκλειστικότητα της πράξης που της ανήκει
εξ ολοκλήρου.
Δε μένει, βέβαια ικανοποιημένη από τα ωραία λόγια της αδελφής
της, αφού αυτά έρχονται
σε αντίθεση
με τις προηγούμενες πράξεις
της. Η Αντιγόνη είναι η ηρωίδα
των έργων. Η Ισμήνη
παρουσιάζεται στα μάτια της ως μετανοούσα
« Μαγδαληνή». Γι’ αυτό η Αντιγόνη χρησιμοποιεί δηκτικά,
ειρωνικά, πικρόχολα
και υποτιμητικά λόγια. Δε δέχεται
ως αληθή τη δήλωση
της και αρνείται τη δήθεν συμμετοχή
της πεισματικά
και ανυποχώρητα.
Η Ισμήνη
μιλάει στην αδελφή της με γυναικεία
τρυφερότητα. Την παρακαλεί να μην της στερήσει την τιμή να πεθάνει μαζί της και να εξιλεωθεί
με αυτόν τον τρόπο για τη μη συμμετοχή της στην ταφή του Πολυνείκη.
Στις διαρκείς
και επίμονες παρακλήσεις
της Ισμήνης
η Αντιγόνη
φαίνεται αρνητική.
Είναι χαρακτηριστικό ότι η Αντιγόνη
δε βρίσκει
ούτε μία λέξη, για να επαινέσει την αλλαγή του ήθους της αδελφής της.
« μη μοι θάνης σύ κοινά»: με την απάντηση αυτή,
παρόλο που παρωδεί και μιμείται τα προηγούμενα λόγια της αδελφής
της, δεν έχει τη σκληρότητα και την αυστηρότητα των προηγούμενων λόγων της. Κατά βάθος αγωνιά
για την τύχης της Ισμήνης και καταβάλλει κάθε προσπάθεια, για να την απαλλάξει από οποιαδήποτε κατηγορία. Δεν μπορεί να καταδικαστεί σε θάνατο η αδελφή της για μία πράξη που δεν έκανε. Της απαγορεύει, λοιπόν να οικειοποιείται
το γεγονός της ταφής, το οποίο δικαιωματικά και αποκλειστικά
έιναι έργο μόνο δικό της. Απορίας άξιο είναι πώς και γιατί η Ισμήνη
έπλασε το μύθο της συμμετοχής
της στην ταφή του νεκρού. Φαίνεται
πως σκέφτηκε
το όλο θέμα ωριμότερα
και κατανόησε
απόλυτα την ορθότητα
της απόφασης της Αντιγόνης. Εξάλλου,
η αγάπη προς την αδελφή
της και οι οφθαλμοφανείς αυθαιρεσίες του Κρέοντα την ώθησαν να εξαρθεί και αυτή στο ύψος των περιστάσεων, να ξεπεράσει
το δειλό και αδύναμο
χαρακτήρα της και να αποφασίσει
να πεθάνει
μαζί με την αδελφή
της.
« αρκέσω θνησκουσα
εγώ»: υποδηλώνεται η αυτοθυσία της Αντιγόνης και η αδελφική
της αλληλεγγύη.
Δε χρειάζεται
να πεθάνει
και η Ισμήνη για την ταφή. Μέσα από τα σκληρά λόγια της μπορεί να διακρίνει
κανείς ένα είδος προστατευτικότητας για την αδελφή
της. Η Ισμήνη περιπαθώς τονίζει
ότι η ζωή της πλέον δε θα έχει κανένα νόημα, αν στερηθεί
την αδελφή
της. Όλος ο κόσμος
της είναι η Αντιγόνη,
την τύχη της οποίας επιθυμεί να συμμεριστεί και να μοιραστεί.
Δε θέλει να μείνει
μόνη και έρημη στη ζωή. Η Αντιγόνη αναφέρει
το όνομα του Κρέοντα,
γιατί η αδελφή της Ισμήνη υπάκουσε πιστά στα κηρύγματα
του τυράννου.
Διακρίνουμε μία πικρή ειρωνεία.
« τουδε γάρ σύ κηδεμών»:
σκληρή ειρωνεία.
Η αλύγιστη
στάση της Αντιγόνης προς την αδελφή
της μπορεί να δικαιολογηθεί και από το ότι προσπαθεί να την απαλλάξει
από κάθε πιθανή κατηγορία και να τη σώσει. Η Ισμήνη υπάκουσε στα κηρύγματα του Κρέοντα και όχι στις επιταγές
του ηθικού
και άγραφου
νόμου. Η φυσική της δειλία δεν της επέτρεψε να δει το θέμα ολόπλευρα και σφαιρικά. Δε συνεργάστηκε με την αδελφή
της, γιατί φοβήθηκε για τη ζωή της. Πώς τώρα δηλώνει
συμμετοχή στην ταφή και ξαφνικά θέλει να πεθάνει
μαζί με την αδελφή
της;
Η σκληρή
στάση της Αντιγόνης τραυμάτισε
προφανώς την τρυφερή ψυχή της Ισμήνης.
Παρακαλεί την Αντιγόνη να μην της λέει τέτοια
σκληρά λόγια, από τα οποία καμία τους δεν κερδίζει τίποτα. Γεμίζουν
όμως την ψυχή της Ισμήνης με πικρία και απογοήτευση.
Η Αντιγόνη
περιγελά την Ισμήνη, αφού τη χαρακτήρισε προηγουμένως κηδεμόνα
του Κρέοντα.
Παρά τη δηκτική και σκληρή στάση της, στα λόγια της μπορεί να διακρίνει
κανείς το ενδιαφέρον της για τη σωτηρία της Ισμήνης. Με ηθικά και λογικά επιχειρήματα προσπαθεί να τη σώσει. Η εξωτερική
της ψυχρότητα
και σκληρότητα
δεν έχει άμεση ανταπόκριση με τον εσωτερικό
ψυχικό της κόσμο.
Η Ισμήνη
αναγνωρίζει ότι προηγουμένως δεν προσέφερε καμία υπηρεσία
στην αδελφή
της. Επιθυμεί όμως έστω και την ώρα αυτή να φανεί χρήσιμη
και ωφέλιμη
στην Αντιγόνη.
Μετανιώνει για την πρότερη
δειλή της στάση και θέλει να συμπαρασταθεί
στην αδελφή
της Η προθυμία της αυτή την αποκαθιστά
κάπως στα μάτια των θεατών.
Η μόνη βοήθεια και ωφέλεια που μπορεί η Ισμήνη
να δώσει στην αδελφή
της είναι να προσπαθήσει να σώσει τον εαυτό της. Αρνείται πεισματικά
κάθε προσφορά
της και επιμένει
ανυποχώρητα
ότι δεν είναι δίκαιο
να θανατωθεί,
αφού δεν έλαβε καθόλου μέρος στην πράξη της ταφής. Η Ισμήνη εξακολουθεί νε εμμένει στην επιθυμία
της να συναποθάνει
με την Αντιγόνη, παρόλο που δεν έλαβε μέρος στην ταφή του Πολυνείκη.
Αισθάνεται ένοχη για την προηγούμενη δειλή και φοβισμένη
στάση της και θέλει να εξιλεωθεί,
αλλάζοντας τελείως
τη συμπεριφορά της.
Η Αντιγόνη
της εξηγεί
, γιατί δεν πρέπει να πεθάνει
μαζί της, αφού εκείνη,
δηλ. η Ισμήνη με την όλη στάση και συμπεριφορά
της προτίμησε
τη ζωή, ενώ αυτή η Αντιγόνη
το θάνατο.
Η τρυφερή
και ευαίσθητη
γυναικεία ψυχή της Ισμήνης
πληγώνεται ιδιαίτερα,
όταν η Αντιγόνη της υπενθυμίζει
την αρχική
της δειλή και φιλόζωη
στάση της. Είναι σαφές πως η ηρωίδα με σκληρό και δηκτικό τρόπο, αλλά και με λογικά επιχειρήματα, προσπαθεί να την αποτρέψει από το να μοιραστεί
την τύχη της. Η Ισμήνη αισθάνεται
την ανάγκη
να δικαιολογηθεί για αυτήν την αλλαγή και τη μεταστροφή
της. Θέλει ίσως να της πει ότι από την αρχή ψυχικά
ήταν μαζί της, ο φόβος της όμως δεν την άφηνε να υλοποιήσει την εσωτερική της επιθυμία.
Με τα λόγια της στο στίχο
557, υποδηλώνονται οι επιλογές,
η ευθύνη
και οι συνέπειες της συμπεριφοράς καθεμιάς.
Η Ισμήνη
στα μάτια του Κρέοντα
και των Θηβαίων φαινόταν
ότι ενεργούσε
σωστά, υπακούοντας στη σχετική διαταγή.
Η Αντιγόνη, θάβοντας
τον αδελφό
της, ενεργούσε
και αυτή σωστά κατά την κρίση του Άδη και των νεκρών.
Η Ισμήνη
θεωρεί το αμάρτημα της ίσο με το αμάρτημα
της Αντιγόνης,
γιατί είχε την ίδια γνώμη με την αδελφή
της, της έλειπε όμως το θάρρος να προβεί στην παράτολμη εκείνη
πράξη. Μας αποκαλύπτει τον ψυχικό της κόσμο. Με τη στάση της αυτή θέλει να εξαγνίσει το νεκρό Πολυνείκη
και να εξιλεωθεί και η ίδια στα μάτια των θεατών.
Τώρα έχουμε
μια διαφορετική Ισμήνη
από εκείνη του προλόγου. Επιθυμεί να πεθάνει μαζί με την αδελφή της. Έχει διώξει
τον αρχικό
φόβο και αδιαφορεί για τις συνέπειες από την ομολογία της.
Στίχοι, 559-560: είναι
τα τελευταία
λόγια της Αντιγόνης προς την Ισμήνη,
με τα οποία αρνείται τη συμμετοχή της αδελφής της. Η υπάρχουσα εδώ αντίθεση είναι ότι η Ισμήνη θα εξακολουθήσει να ζει κοντά στον Κρέοντα,
στα κηρύγματα
του οποίου τυφλά υπάκουσε,
ενώ η Αντιγόνη οδηγείται
σίγουρα στο θάνατο, γιατί υπηρέτησε
άλλες υψηλότερες
ιδέες. Η Αντιγόνη κατά βάθος αγαπά την αδελφή της και η πεισματική στάση της σκοπό έχει να τη σώσει. Θεωρεί
παράλογο και άδικο να πεθάνει η αδελφή της,
που τίποτε δεν έκανε για την ταφή. Η Ισμήνη
είναι αθώα, καμία διαταγή
δεν παρέβη και κατά συνέπεια δεν είναι ορθό να τιμωρηθεί. Η απόφαση της Αντιγόνης
είναι οριστική
και αμετάκλητη.
Συνειδητά παρέβη τις εντολές
του Κρέοντα,
υπακούοντας
στη φωνή του ηθικού
χρέους προς τον αδελφό
της. Συνεπώς, ατάραχη
και γαλήνια
περιμένει τη θανατική της ποινή. Τώρα αισθάνεται ήδη νεκρή και τους νεκρούς
μόνο μπορεί να ωφελήσει….
Η ΔΙΔΑΣΚΟΥΣΑ:
ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΑΟΥ ΚΩΝ/ΝΑ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου