ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΣΤΟΝ ΠΡΟΛΟΓΟ ΤΗΣ ΑΝΤΙΓΟΝΗΣ

ΣΟΦΟΚΛΕΟΥΣ ΑΝΤΙΓΟΝΗ

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΠΡΟΛΟΓΟΥ ΣΟΦΟΚΛΕΟΥΣ , ΑΝΤΙΓΟΝΗ

ΠΡΟΛΟΓΟΣ (στ. 1-10)

Η « Αντιγόνη»  είναι  το δεύτερο από τα σωζόμενα έργα του Σοφοκλή. Το δίδαξε το 442 π. Χ. , κερδίζοντας την πρώτη νίκη. Αφορμάται η υπόθεση από το μύθο των Λαβδακιδών. Ο σκηνικός χώρος απεικονίζει το προαύλιο των ανακτόρων της Θήβας, μέσα στα οποία κατοικεί τώρα ο Κρέοντας, ο νέος  άρχοντας.

Το έργο αρχίζει με την ανατολή του ήλιου. Την  προηγούμενη ημέρα έχουν σκοτωθεί, μετά από μονομαχία, ο Ετεοκλής και ο Πολυνείκης. Μετά το θάνατο των δύο αδελφών ανάλαβε την εξουσία στη Θήβα ο Κρέοντας. Η ηρωίδα, Αντιγόνη καλεί την αδελφή της Ισμήνη έξω από τα ανάκτορα, προσφωνώντας την με τρυφερότητα και με τις ερωτήσεις της δίνει τα πρώτα διαφωτιστικά στοιχεία για την κατάσταση που επικρατεί.

Κυρίαρχα στοιχεία από την πρώτη εμφάνιση της ηρωίδας μας είναι τα εξής:

1.      Παρουσιάζεται ενημερωμένη για τα πρόσφατα γεγονότα, ανήσυχη και ταραγμένη για τα κήρυγμα του Κρέοντα

2.      Διεκτραγωδεί με απορηματικές ερωτήσεις τις αλλεπάλληλες συμφορές που έστειλε ο Δίας στην οικογένεια τους

3.      Ρωτά με πάθος και οργή την Ισμήνη , αν γνωρίζει τη διαταγή του Κρέοντα, που επιφυλάσσει νέα δεινά.

 Η Αντιγόνη προσφωνεί την Ισμήνη με αγάπη, στοργή, τρυφερότητα, καθώς μετά το θάνατο των δύο αδελφών τους έχουν μείνει μόνες στην οικογένεια τους. Διαισθάνεται πως μόνο η Ισμήνη μπορεί να την κατανοήσει και να τη βοηθήσει  σε ό,τι  έχει κατά νου να πράξει.

Η εμφανής ψυχική ταραχή της διεγείρει το ενδιαφέρον των θεατών- ακροατών. Η θεϊκή κατάρα για τα ανοσιουργήματα του Οιδίποδα φθάνει μέχρι   τις δύο αδερφές. Με θλίψη δηλώνει ότι όλα τα συγγενικά τους πρόσωπα έχουν πεθάνει και είναι οι μόνες που έχουν απομείνει ζωντανές , κάτι που απαιτεί σύσφιξη των αδελφικών δεσμών. Είναι αναγκασμένες η μία να βοηθά και να στηρίζει την άλλη. Με το θάνατο των δύο αδελφών ο οίκος των Λαβδακιδών ερημώθηκε από άρρενες απογόνους. Πίκρα, οργή, αγανάκτηση κυριαρχούν στην ψυχή της, όταν αναλογίζεται τις συμφορές που έπληξαν και εξακολουθούν να πλήττουν και τις ίδιες.

Με τη συσσώρευση των αρνήσεων δηλώνει τις αλλεπάλληλες συμφορές που η μοίρα επιφύλαξε στις δύο αδελφές. Η ζωή τους πέρασε μέσα από δεινές καταστάσεις, φοβερά γεγονότα που τις πίκραναν, τις ταπείνωσαν, τις απογοήτευσαν. Υπέμειναν όλα τα κακά και τις θεϊκές κατάρες που οφείλονταν στα ανοσιουργήματα του Οιδίποδα. Με το « αισχρόν» εννοεί την αιμομειξία και   με τη λέξη « άτιμον» τις  προσβολές και τις ταπεινώσεις που δοκίμαζαν σε δημόσιες συγκεντρώσεις. Με πάθος και αγανάκτηση τονίζει πως έχουν περάσει πολλά και τώρα προστίθεται και το διάταγμα του Κρέοντα, τον οποίο αποκαλεί « στρατηγόν» ειρωνικά και με μίσος, καθώς δεν του αναγνωρίζει το βασιλικό αξίωμα, ενώ παράλληλα υποκρύπτεται και η αυστηρότητα, ακαμψία, σκληρότητα και αυθαιρεσία της εξουσίας.

Ρωτώντας την Ισμήνη , αν έχει ακούσει κάτι ελέγχει την αδιαφορία, άγνοια, μακαριότητα, εφησυχασμό της αδελφής της, καθώς έχει αντιληφθεί πως αγνοεί το διάταγμα. Προσπαθεί να την ευαισθητοποιήσει και να την αναγκάσει να συμμετάσχει και αυτή στην πράξη της ταφής του Πολυνείκη. Είναι η μόνη που μπορεί  να τη βοηθήσει και ενοχλείται και απογοητεύεται , μόλις διαπιστώνει πως η αδελφή της ζει εκτός πραγματικότητας.

ΘΕΑΤΕΣ: αισθάνονται συμπάθεια και οίκτο για τις δύο ορφανές που τις χτύπησε βαριά η μοίρα. Φοβούνται για την  τύχη τους και ανυπομονούν να ακούσουν το κήρυγμα.

ΤΟΠΟΣ: εξωτερική πύλη του ανακτόρου της Θήβας.

ΧΡΟΝΟΣ: το τέλος της νύχτας κατά την οποία οι Αργείοι, μετά την αλληλοκτονία του Ετεοκλή και του Πολυνείκη, τράπηκαν σε φυγή.

                                                                              

ΣΟΦΟΚΛΕΟΥΣ, ΑΝΤΙΓΟΝΗ

ΠΡΟΛΟΓΟΣ, στ. 11-38

Ενώ  η Αντιγόνη παρουσιάζεται ταραγμένη, ανήσυχη, καλά πληροφορημένη για τις ενέργειες του νέου άρχοντα της Θήβας, η αδελφή της Ισμήνη στη συνέχεια είναι τελείως απληροφόρητη για τις σκληρές διαταγές του Κρέοντα. Παρουσιάζεται δειλή, άτολμη,  με αδύναμο χαρακτήρα. Το μικρό διάστημα βέβαια που μεσολάβησε από την άτακτη φυγή των Αργείων και της  έναρξης της θεατρικής παράστασης ( με την ανατολή του ηλίου), μπορεί να αποτελέσει μια  έμμεση δικαιολογία για τη μη σχετική πληροφόρηση της.

Ενώ η Αντιγόνη την προσφωνεί με τρυφερότητα και στοργή, η Ισμήνη παρουσιάζεται πιο ψυχρή και αδιάφορη, απαθής και απροβλημάτιστη. Αναρωτιόμαστε, πώς μπορεί  να παραμένει ατάραχη και μακάρια, όταν γνωρίζει το οικτρό τέλος των δύο αδελφών της; Ο ποιητής εδώ παραθέτει δύο τελείως διαφορετικούς χαρακτήρες, προκειμένου να εξυψώσει περισσότερο την ηρωίδα στα μάτια των θεατών. Αναφέρεται στο θάνατο των δύο αδελφών με απάθεια και απουσία συναισθήματος. Δε συγκινείται ιδιαίτερα και δεν προβληματίζεται. Ζει μέσα στη άγνοια και στην αμεριμνησία.

Η Αντιγόνη γνώριζε καλά την απραγμοσύνη και το ήθος της και της απαντά με ειρωνεία ( το ξέρα  καλά).Προσπαθεί  να της διεγείρει το ενδιαφέρον , για να την έχει συμβοηθό.

Εν νυκτί τη νυν: δίνεται η χρονική αφετηρία της τραγωδίας. Αργότερα ο χορός θα χαιρετήσει τον ήλιο που ανατέλλει.

Εκτός αυλείων πυλών: προσδιορίζεται  ο σκηνικός χώρος. Την καλεί  έξω από τα ανάκτορα, για να της ανακοινώσει   τη διαταγή του νέου βασιλιά, αλλά και για να την ενθαρρύνει στο να συμπράξει μαζί της σε ό,τι έχει αποφασίσει.

Τι δ΄εστί:   η Ισμήνη ανυποψίαστη, εκπλήσσεται και αδημονεί να ακούσει τι θα της πει. Ανησυχεί και επιθυμεί να πληροφορηθεί τα γεγονότα.  Η Αντιγόνη φορτισμένη ψυχολογικά επιζητεί να βρει στήριγμα στην αδελφή της, κάτι που γίνεται αντιληπτό. Με πάθος και αγανάκτηση αναφέρεται στο άδικο διάταγμα του Κρέοντα, με το οποίο κρίνει ανάξιο ταφής τον Πολυνείκη. Εκφράζει τη οργή και την αποδοκιμασία της, που ενώ ο Ετεοκλής θα ταφεί με επισημότητα και με όλες τις τιμές και θρησκευτικές συνήθειες, ο Πολυνείκης  θα μείνει άταφος, αγνοώντας όλα τα νόμιμα και τα συνήθη έθιμα, κάτι που δείχνει εμπάθεια, αυταρχικότητα, σκληρότητα και αυθαιρεσία.

 Ο τύραννος  απαγορεύει την ταφή , οι θεοί όμως απαιτούν να ενταφιάζονται οι νεκροί. Άρα, ο τύραννος παραβιάζει τη θέληση και τις απαιτήσεις των θεών. Παράλογη και εκτός πραγματικότητας είναι η διαταγή να μην κλάψει και να μη θρηνήσει κανείς τον Πολυνείκη, αφού τα συναισθήματα δεν είναι δυνατό να επηρεαστούν από εντολές και διαταγές. Η οργή και το μένος του είναι τόσο μεγάλο που απαγορεύει ακόμα και τα συναισθήματα.

 Η  Αντιγόνη λυπάται και συγκινείται για την πλήρη εγκατάλειψη και περιφρόνηση προς το νεκρό. Προσπαθεί να διεγείρει την ψυχή της αδελφής της , για να τη βοηθήσει. Ειρωνεύεται τον Κρέοντα, δείχνοντας οργή και αγανάκτηση, καθώς η διαταγή του αντίκειται και στους ηθικούς νόμους, στις υπάρχουσες θρησκευτικές συνήθειες και στα συναισθήματα των δύο αδελφών. Ξέρει ποια είναι και τι πρέπει να κάνει. Είναι αποφασισμένη να θάψει τον αδελφό της. Η απαγόρευση της ταφής είναι σημαντική υπόθεση και μάλιστα προοικονομείται η εμφάνιση του Κρέοντα , για να την επαναλάβει. Όποιος παραβιάσει το διάταγμα θα  τιμωρηθεί με δημόσιο λιθοβολισμό, κάτι που πρωτίστως αφορά την Αντιγόνη και την Ισμήνη και δευτερευόντως τους φίλους του Πολυνείκη και  όσους πολίτες βάζουν τους άγραφους νόμους πάνω από τις διαταγές του τυράννου.

 Η Αντιγόνη έχει πάρει την απόφασή της .  Στην Ισμήνη θέτει το δίλημμα: ή θα αψηφήσει το διάταγμα και θα συμπράξει μαζί της στην πράξη της ταφής ή θα φανεί δειλή και μικρόψυχη. Επιδιώκει να   τη φιλοτιμήσει και να της  ανυψώσει το ηθικό, υπενθυμίζοντας της την αριστοκρατική της καταγωγή.

                             

ΗΘΟΓΡΑΦΗΣΗ ΑΝΤΙΓΟΝΗΣ	ΗΘΟΓΡΑΦΗΣΗ ΙΣΜΗΝΗΣ
Αποφασιστική, άκαμπτη, θαρραλέα, τολμηρή, υπερήφανη, ευαίσθητη, ηρωική	Ψυχρή, αδιάφορη, δειλή, κατώτερη των περιστάσεων, απράγμων

                                                                                    ΣΟΦΟΚΛΕΟΥΣ, ΑΝΤΙΓΟΝΗ

ΠΡΟΛΟΓΟΣ, στίχοι: 39-68

ΙΣΜΗΝΗ: φοβισμένη, διστακτική και δειλή , προσπαθεί να συνετίσει την αδελφή της  και να την  αποτρέψει από το παράτολμο και επικίνδυνο εγχείρημα. Με κλιμακωτά επιχειρήματα προσπαθεί να κλονίσει την αποφασιστικότητα της Αντιγόνης. Βρίσκεται σε αδιέξοδο και δε γνωρίζει τι θα μπορούσε να  προσφέρει  περισσότερο « με το να χαλαρώνει ή να σφίγγει τον κόμπο», κάτι που δηλώνει την αμηχανία  και την ταραχή της  για το τι πρέπει να πράξει στη προκειμένη περίπτωση.

Η στιχομυθία μεταξύ των δύο αδελφών που ξεκινά στο στίχο 40, δηλώνει πάθος, συγκίνηση, ταραχή και ζωηρότητα. Η Αντιγόνη  της προτείνει να συνεργαστεί μαζί της και ταυτόχρονα δηλώνει την αμετάκλητη απόφαση της να θάψει τον Πολυνείκη. Η Ισμήνη με τη χρήση της λέξης « κινδύνευμα» , δείχνει το δειλό ήθος της. Υπολογίζει τις συνέπειες, ενώ η Αντιγόνη αδιαφορεί και το μόνο που τη νοιάζει είναι πώς θα επιτελέσει το ιερό καθήκον της προς το νεκρό αδελφό της. Δείχνει ορμητικότητα, αποφασιστικότητα και η αμετάκλητη απόφαση της να προβεί στην πράξη της ταφής, προοικονομεί την εξέλιξη του μύθου. Η  ανακούφιση του νεκρού από την « ατιμία», στην οποία τον έριξε το κήρυγμα του Κρέοντα, δηλώνει το φιλάδελφο ήθος της.

Ούσα δειλή, ψυχρή, αδιάφορη η Ισμήνη, μένει έκπληκτη  μπρος σε μία τόσο τολμηρή πράξη. Δεν κατανοεί την απόφαση της Αντιγόνης,  που είναι αποφασισμένη να προβεί στην υλοποίηση της ακόμη και μόνη. Φιλόστοργη και φιλάδελφη, θα επιτελέσει το ηθικό της χρέος. Τίποτε δεν μπορεί να κάμψει την απόφαση της.

Η απαγόρευση αφορά τις δύο αδελφές, οι οποίες έχουν ηθικό χρέος απέναντι στο νεκρό. Οι πολίτες της Θήβας δεν έχουν λόγο να ριψοκινδυνεύσουν. Αν η Ισμήνη δε συμπράξει, θα έχει αρνηθεί  να επιτελέσει το χρέος της. Το δειλό ήθος της όμως είναι σαφέστατο. Χαρακτηρίζει δυστυχισμένη και παράτολμη την Αντιγόνη, προσπαθώντας έτσι να δικαιολογήσει τη δική της ατολμία και διστακτικότητα. Φοβάται τις οδυνηρές συνέπειες της παράβασης του διατάγματος. Δεν τολμά να αντιδράσει με θάρρος. Κλείνεται στον εαυτό της και ελεεινολογεί την αδελφή της που τολμά. Δε θυσιάζει κάτι από τον εαυτό της , για να υπηρετήσει αξίες και ιδανικά.  Φοβάται για τη ζωή της, υποτάσσεται αδιαμαρτύρητα στην κρατική εξουσία, δεν αίρεται σε ανώτερες σφαίρες. Υπενθυμίζει στην τολμηρή Αντιγόνη τα δεινά και τις συμφορές της οικογένειας τους σε μια απεγνωσμένη προσπάθεια να την αποτρέψει από το παράτολμο εγχείρημα. Η διαφορά του ήθους των δύο αδελφών  είναι σκόπιμη και εμφανής. Η ατολμία, δειλία, διστακτικότητα της Ισμήνης, φωτίζει και εξυψώνει περισσότερο το ηρωικό ήθος της Αντιγόνης.

Με τρυφερότητα και πολύ ενδιαφέρον, υπενθυμίζει στην αδελφή της  ότι είναι οι μόνες που έχουν απομείνει στη ζωή από τη μοιραία οικογένεια του Οιδίποδα. Συνεπώς, έχουν υποχρέωση να είναι προσεκτικές, ευπειθείς και υπάκουες στους νόμους, για να μην έχουν και αυτές την ίδια τύχη. Η  παραβίαση της εντολής, συνεπάγεται θάνατο με δημόσιο λιθοβολισμό. Δεν προβλέπεται καμία εξαίρεση για τις δύο αδελφές. Συνεπώς, πάνω από τα κεφάλια τους κρέμεται τραγική η κατάρα των Λαβδακιδών. Η διαταγή του Κρέοντα είναι οριστική και αμετάκλητη. Κάθε νέος τύραννος οφείλει να δείξει δύναμη και πυγμή. Η αυστηρή και απαρέγκλιτη τήρηση των εντολών του προσδίδει κύρος στο αξίωμα του και σεβασμό στη εξουσία του. Η Ισμήνη αρνείται να τα βάλλει με τους άνδρες, αναγνωρίζοντας την αδυναμία των  γυναικών έναντι των ανδρών. Δε θέλει να  υπερβεί τη φύση της. Αντιλαμβάνεται  ότι η άρνηση της να συμμετάσχει στη ταφή του Πολυνείκη μπορεί να προκαλέσει την οργή των θεών του Άδη και   για αυτό ζητά να τη συγχωρέσουν, αφού τηρεί αυτή τη στάση παρά τη θέληση της. Τελειώνει με ένα γνωμικό: « δεν υπάρχει νόημα το να προσπαθεί κανείς να κάνει πράγματα που ξεπερνούν τις δυνάμεις του, καθώς η  υπέρβαση του μέτρου και της λογικής οδηγεί στην ύβρη και στην καταστροφή».

Θεατές: αισθάνονται φόβο για τη τύχη της Αντιγόνης. Κατανοούν όμως και τη θέση και τη στάση της Ισμήνης.

ΣΟΦΟΚΛΕΟΥΣ, ΑΝΤΙΓΟΝΗ

ΠΡΟΛΟΓΟΣ, στίχοι: 69-99

 Αντιγόνη:  αισθάνεται πικρία, απογοήτευση, αποστροφή και αντιπάθεια προς την Ισμήνη, την οποία αντιμετωπίζει πλέον με ψυχρότητα. Περίμενε να δεχτεί με ενθουσιασμό τη γενναία πρόταση της και τώρα τη βλέπει αρνητική , περιδεή και έντρομη. Η ρήξη με την Ισμήνη είναι άμεση και αναπότρεπη. Φύση ισχυρή η Αντιγόνη, γίνεται σκληρή και πείσμων μπροστά στη δειλία της Ισμήνης. Η οργή  και  ο θυμός της ηρωίδας προδίδουν το πάθος και την αταλάντευτη θέληση της να προχωρήσει στην πράξη της ταφής. Οι θεατές ανησυχούν, καθώς διαβλέπουν ότι δεν υπάρχει περίπτωση να αλλάξει γνώμη. Τίποτε δεν μπορεί να τη σταματήσει.

Η άρνηση της Ισμήνης στη σύμπραξη της ταφής, προκαλεί την οργισμένη αντίδραση της, καθώς περίμενε όχι μόνο απλή συνεργασία, αλλά και ενθουσιασμό για την ευγενή αυτή πράξη. Αποτυγχάνει όμως στους υπολογισμούς  και αυτό την κάνει σκληρή και ψυχρή. Εξοργίζεται, μόλις αντιλαμβάνεται πως η Ισμήνη δε θα ανταποκριθεί στην απόφασή της. Απογοητεύεται και πικραίνεται. Την περιφρονεί, δεν τη συγχωρεί, δεν υπάρχει πλέον κανένας λόγος να στηρίζεται σε αυτήν και να περιμένει τη βοήθεια της.

 « Εγώ όμως εκείνον θα θάψω»: δηλώνει την αταλάντευτη απόφαση να θάψει τον αδελφό της. Δεν αμφιταλαντεύεται ούτε μία στιγμή. Μένει σταθερή και αμετακίνητη στην απόφασή της. Θεωρεί ευτυχία να επιτελέσει  το ευσεβές και ιερό καθήκον προς τον αδελφό της. Θέτει σε ανώτερη μοίρα την εκπλήρωση του ιερού και ηθικού χρέους από την υποταγή στους νόμους του Κρέοντα. Έχει ήδη κάνει την επιλογή της και δεν υπάρχει περιθώριο υποχώρησης, κάτι που φοβίζει τους θεατές. Παραβιάζει την επιταγή της εξουσίας όμως η πράξη της είναι σύμφωνη με τη θεϊκή επιταγή.

Πιστεύει στην αθανασία της ψυχής και στη μετά θάνατο ζωή. Δε φοβάται το θάνατο. Μάλλον τον επιζητεί. Δεν ενδιαφέρεται για την παρούσα πρόσκαιρη ζωή, αλλά για την αιώνια μετά θάνατο ζωή. Στον Άδη θα αναπαύεται και θα βρίσκεται με τα αγαπητά και προσφιλή της πρόσωπα. Οι θεοί του κάτω κόσμου θα την τιμήσουν, γιατί και αυτή τους τίμησε στην εδώ ζωή. Κατηγορεί  την Ισμήνη για ασέβεια και περιφρόνηση προς τους θεούς του κάτω κόσμου.

 Ισμήνη: αρνείται την κατηγορία για ασέβεια και περιφρόνηση των όσων οι θεοί κρίνουν νόμιμα και άξια τιμής, δικαιολογώντας την απραξία της λέγοντας ότι από τη φύση της δεν είναι ικανή να προβεί σε ενέργειες που έρχονται σε αντίθεση με τη βούληση της πολιτείας. Ο άτολμος, αδύναμος και πειθαρχικός χαρακτήρας της, δεν της επιτρέπει να κάνει πράξεις ηρωικές και επικίνδυνες. Δεν μπορεί να φανταστεί ποτέ ότι μπορεί να συγκρουστεί με τη βασιλική εξουσία. Οι δυναμικές και ηρωικές πράξεις είναι για τους δυνατούς, για αυτούς που δε σκύβουν το κεφάλι ποτέ στις αυθαίρετες διαταγές των αρχόντων.

 Η Αντιγόνη όλα αυτά τα θεωρεί απλές δικαιολογίες και η ίδια είναι διατεθειμένη να θυσιάσει ακόμα και τη ζωή της, αψηφώντας το διάταγμα του Κρέοντα.  Η Ισμήνη φοβάται πολύ για τη ζωή της αδελφής της, δείχνοντας το φιλόστοργο χαρακτήρα της. Παρόμοιο έλεο και φόβο  θα νιώθουν και οι θεατές. Υψηλόφρων  και υπερήφανη, δε θέλει να ανησυχεί κανείς  για αυτήν. Η ίδια δεν αισθάνεται αξιολύπητη και δυστυχισμένη, αλλά θαρραλέα και υπερήφανη. Αξιολύπητη θεωρεί τη λιπόψυχη στάση της Ισμήνης. Πιστεύει πως η  Ισμήνη είναι άξια λύπης και οίκτου και σε προστακτικό τόνο της συνιστά να διευθύνει σωστά τη δική της μοίρα, απορρίπτοντας το δικαιολογημένο φόβο της αδελφή της.

Η Ισμήνη δείχνοντας πάλι τα φιλάδελφα αισθήματα της συνιστά στην Αντιγόνη να κρατήσει μυστική την πράξη της. Και οι θεατές θα ανησυχούν το ίδιο και θα συμμερίζονται τις συμβουλές της. Η Αντιγόνη όμως, υπερβαίνοντας τα ανθρώπινα όρια οδηγείται σε ανοικτή σύγκρουση με τον Κρέοντα. Πεισματικά, σκληρά και με οργή της ζητά να μην αποσιωπήσει την πράξη της ταφής, αλλά να τη διακηρύξει σε όλους. Υπερβάλλοντας, ισχυρίζεται ότι θα της είναι πιο μισητή , αν σιωπήσει. Το ηθικό χρέος το θεωρεί υπέρτερο των διαταγών. Καμία ανθρώπινη δύναμη δεν μπορεί πλέον να τη σταματήσει από την εκπλήρωση του χρέους. Η μη ταφή του νεκρού συνεπάγεται άμεση προσβολή των θεών του κάτω κόσμου, που απαιτούν να θάβονται οι νεκροί με τις καθιερωμένες επικήδειες τιμές.

 Η Ισμήνη επιδεικνύει ρεαλιστική και ανθρώπινη συμπεριφορά. Προσαρμόζεται στην κρατική εξουσία και στην κοινωνική αντίληψη της εποχής. Τονίζει πως κανείς δεν πρέπει να κυνηγά ακατόρθωτα πράγματα, όπως στη προκειμένη περίπτωση η παραβίαση της διαταγής, με την οποία απαγορευόταν η ταφή του Πολυνείκη. Στην ψυχή της Αντιγόνης όμως κυριαρχεί η θεϊκή επιταγή. Ο νεκρός δε θα της συγχωρέσει την αδράνεια, απραξία και αδιαφορία, κάτι που ίσως προβληματίσει την Ισμήνη. Δε φοβάται το θάνατο. Αντίθετα τον επιζητεί. Τον περιφρονεί και τον αψηφά, κάτι που στους άλλους φαίνεται παράλογο. Παρόλο που προσπάθησε η Ισμήνη να τη συνετίσει, δεν το κατάφερε. Η Αντιγόνη αποχωρεί από τη αριστερή πάροδο και η Ισμήνη εισέρχεται στο εσωτερικό του ανακτόρου.

                                               

                           

                                                             

ΣΟΦΟΚΛΕΟΥΣ, ΑΝΤΙΓΟΝΗ

ΣΥΝΟΛΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ ΠΡΟΛΟΓΟΥ

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΣΤΑ « ΚΑΤΑ ΠΟΙΟΝ ΜΕΡΗ ΤΗΣ ΤΡΑΓΩΔΙΑΣ»

ΜΥΘΟΣ: αφετηρία της εκκίνησης του μύθου, είναι το διάταγμα του Κρέοντα- επηρεάζει τη συμπεριφορά της Αντιγόνης και της Ισμήνης. Η Αντιγόνη θα παραβιάσει το διάταγμα, ενώ η Ισμήνη παθητικά αποδέχεται τη διαταγή. Προιοκονομούνται οι  εξής σκηνές: α) τέλεση της ταφής, στ. 80-81 β) η εμφάνιση του Κρέοντα, στ.30 γ) η δεύτερη συνάντηση Αντιγόνης- Ισμήνης, στ. 69-70.

ΗΘΟΣ: γνωστοποιείται η συναισθηματική κατάσταση της Αντιγόνης και της Ισμήνης, τα γνωρίσματα του χαρακτήρα τους, τα κίνητρα τους, οι μεταξύ τους σχέσεις. Ειδικότερα η Αντιγόνη, παρουσιάζεται αρχικά τρυφερή, τολμηρή, αποφασιστική και στη συνέχεια πεισματάρα, αδιάλλακτη, σκληρή, ανελέητη. Είναι ο ηρωικός χαρακτήρας που προορίζεται να φθάσει ψηλά. Από την άλλη η Ισμήνη παρουσιάζεται επιφυλακτική, συγκρατημένη, σεμνή, υπάκουη, δειλή και φοβισμένη όμως  αξιοπρεπής και αξιαγάπητη. Τα συναισθήματα της Αντιγόνης κλιμακώνονται, ενώ της Ισμήνης κινούνται σε ευθεία γραμμή.

ΟΨΗ: χώρος δράματος- « εκτός αυλείων πυλων» ( στ. 18)

              χρόνος δράματος- ξημερώματα (στ.16)

Στοιχεία που παραπέμπουν το θεατή στη μυθική Θήβα: η εξωτερική όψη του ανακτόρου της Καδμείας, τα ονόματα των προσώπων, η αναφορά στον αλληλοσκοτωμό των δύο αδελφών, η φυγή των Αργείων.

ΔΙΑΝΟΙΑ: πρώτη ιδέα- το διάταγμα του Κρέοντα και ο χαρακτήρας του

                      δεύτερη ιδέα- η αντιθετική στάση των δύο αδελφών

   ΛΕΞΗ: οι 99 στίχοι του προλόγου μοιράστηκαν ως εξής

 Αντιγόνη- 56, Ισμήνη- 43

ΜΟΡΦΗ: διαλογική, πολύστιχη ρήση και στιχομυθία

ΥΦΟΣ ΑΝΤΙΓΟΝΗΣ: δυναμικό, αξιοπρεπές

ΛΟΓΟΣ ΙΣΜΗΝΗΣ: ψυχρός, μετρημένος, ορθολογικά κατασκευασμένος

ΤΕΧΝΙΚΗ:  ένταση και κλιμάκωση. Αρχίζει ομαλά, ήρεμα και καταλήγει σε ένα σχεδόν βίαιο αποχωρισμό.

Πάμπολλα λεκτικά σχήματα, όπως περιφράσεις, επαναλήψεις, παραλληλίες, εμφάσεις, πλεονασμοί, χιαστά, που δίνουν ζωή και κίνηση στο λόγο.

ΔΡΑΜΑΤΙΚΟ ΣΤΟΙΧΕΙΟ ΠΡΟΛΟΓΟΥ: εξωτερικό- σύγκρουση προσώπων

                                                          εσωτερικό- σύγκρουση ιδεών

ΠΑΘΟΣ: προκαλείται από την αντίθεση Αντιγόνης- Ισμήνης και από τη στιχομυθία.

ΤΡΑΓΙΚΟ ΣΤΟΙΧΕΙΟ: στην πορεία της Αντιγόνης προς το χρέος

                                στην πορεία της Ισμήνης προς τη θανατερή μοναξιά

ΘΕΑΤΕΣ: εισαγωγή στο θέμα

               συμπάθεια για τις δύο αδελφές

Ο πρόλογος αιχμαλώτισε την προσοχή και την περιέργεια, το ψυχικό και διανοητικό ενδιαφέρον όλων των θεατών. Στο τέλος αγωνιούν και φοβούνται για την τύχη της Αντιγόνης.

ΤΕΧΝΙΚΗ ΑΝΤΙΘΕΤΩΝ ΧΑΡΑΚΤΗΡΩΝ: επινόηση του Σοφοκλή, δανεισμένη πιθανότατα από τον Όμηρο, προκειμένου να  καταστήσει πιο εντυπωσιακή την παρουσία των πρωταγωνιστών.

Αντιγόνη: ηρωικό ανάστημα, ενεργητική φύση

Ισμήνη: μειλίχιο ήθος, παθητική φύση.

                                                                            Η ΔΙΔΑΣΚΟΥΣΑ

                                                                ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΑΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΑ